CIYÊ EQÎDENAMYAN DI EDEBIYATA KURDÎ Û PERWERDEHIYA MEDRESEYÊN DE ; The Role Of Akidenames In The Kurdish Literature And Their Effect On Madrasa Education

Ji wan berhemên ku ruknên îmanê yên dînê Îslamê ji xwe re kirine mijar re ‘eqîdename dihê gotin. Van cure berhemên edebî-dînî, hîna di serdema Sahabîyan de dest pê kirîye û her ku dem bi ser de derbas bûye, wek şaxekî xweser ê zanistên Îslamî ketîye nav geşedanê. Çawa ku ev cure berhem di edebîyata ‘Erebî, Farisî û Turkî de hatine nivîsîn, ji sedsala XVIIan pê ve, cara ewil bi Ehmedê Xanî (w. 1709) di edebîyata Kurmancî de, bi navê ‘Eqîdeya Îmanê hatîye nivîsîn. Di pey Xanî de gelek ‘eqîdenameyên menzûm û mensûr, bi terzê mesnewî û qesîdeyan, ji alîyê alimên medreseyên Kurdan ve hatine nivîsîn. Şêx Ebdullahê Şemdînî (w. 1813), Feqe Reşîdê Koçer (ss. XVIII), Muksî (w. 1850), Ebdirehîm Rehmîyê Hekarî (w. 1916), Zoqeydî (w. 1935), Mela Ehmedê Heyderî (w. 1937), Şêx Ehmedê Feqîr (ss. XIX), Xalidê Zengokî (w. 1950), Xelîfe Yûsufê Bayezîdî (w. 1387/1968), Mela Ebdullah (w. 1970), Ebdulfettahê Hezroyî (w. 1975), Şêx Mûsayê Mêrdînî (w. 1992), Mela Mihemed Emînê Heyderî (w. 2003), Mela Mihemedê Hezanî û Comanî (w. 2004), li ser vê kevneşopîyê ‘eqîdename nivîsîne. Çawa ku bi Kurmancî ‘eqîdename hatine nivîsîn, bi Goranî [Mewlewî (w. 1300 koçî)], bi Soranî [Mehwî (w. 1906)] û bi Kirmanckî/Zazakî [Elîyê Hûnî (sala 1970yan) û Mela Mihemedê Hezanî], ‘eqîdeyên îmanê nivîsîne. ; The literary works with the type of akidename in Kurdish literature are widely seen in the literature of theology and they have a history of nearly three centuries. In line with the historical development of the science of Kalam in Islamic literature in Arabic, Persian and Turkish, writing poems on credendum/faith has become a literary tradition. Kurdish madrasah scholars also participated in this tradition by writing works in their mother tongue. Ahmedê Xanî (17th century) is one of the leading ones among those who produce that kind of works. Xanî's poetic work titled Akideya İmanê became an exemplary work for many literary scholars. However, some of the literary scholars have written this type of work in the form of prose. Akidenames handle the topics ...