Metin Eksenli Hadis Tenkit Yöntemi Olarak Nesh

İhtilâfu’l-hadîs’te rivayetler arası ihtilâfı çözmek için sıkça başvurulan yöntemlerden birisi de neshtir. Aralarında ihtilâf algısı olan rivayetlerde nesh ilişkisi varsa, aslında ihtilâfın olmadığı, ihtilâfın muhatabın algısında olduğu anlaşılır. Aralarında nesh ilişkisi kesin olan rivayetlerin sayısı toplamda on iki civarındadır. Bu rivayetlerin dışındaki nesh hükümlerinin ekseriyeti ictihâdî olup ihtimal kaydıyla verilen hükümlerdir. Aralarında nesh ilişkisi konusunda kesin bilgi bulunmayan rivayetlerde nesh ihtimaliyle hareket edilmekte ve mensûh kabul edilerek tenkit edilmektedir. Nesh ilişkisine dair hiçbir bilginin bulunmadığı nesh hükümlerinin ekseriyeti bir metin eksenli hadis tenkit uygulaması olarak görülmektedir. Zira tenkide maruz kalan rivayet, mensûh kabul edilerek kendisiyle amel edilmemektedir. Klasik ulemânın hadis metinlerine yönelik tenkitleri ihtilâfu’l-hadîs literatüründe görülmektedir. İhtilâfu’l-hadîs literatüründe çözüm yöntemleri olarak kullanılan cem ve te’lif, nesh ve tercih yolları bazen metin eksenli bir hadis tenkidi olarak uygulanmaktadır. Hakkında verilen nesh hükümleri ile birlikte tenkit edilen hadis metninin Kur’an’a ve sünnete aykırılığına dair hükümler verilmektedir. Bununla birlikte kesin bilgi barındırmayan durumlarda verilen nesh hükümlerine itirazlar olmuştur. Bu itirazlara göre usûl ve esasları belirlenmeyen ve ihtimal kaydı verilen nesh hükümleri, hadislerin inkarına yol açmaktadır. Bu durum ise sadece hadis metin tenkidini barındıran bir tavırdır. Bu çalışmada özellikle bu yöntemlerden nesh yönteminin metin eksenli hadis tenkit yöntemi olarak uygulanmasına değinilecektir. İhtilâfu’l-hadîs literatüründeki metin eksenli hadis tenkit yöntemi olarak kullandığı nesh uygulamaları, örneklem yöntemiyle ele alınmıştır. Ele alınan örnekler kapsamda hadis şerhleri, ihtilâfu’l-hadîs eserleri ve fıkıh eserleri taranarak neshi bir metin eksenli hadis tenkit yöntemi olarak kullanan ulemânın görüşleri analiz edilmiştir. Binaenaleyh bazı nesh hükümlerinin arka planında metin eksenli hadis tenkidi olduğu sonucuna ulaşılmıştır.